Tadeusz Pągowski herbu Pobóg (1798-1866)

Szczegóły: Artur Paczesny

Powstaniec listopadowy, działacz emigracyjny, przyjaciel Adama Mickiewicza

Tadeusz Szymon Seweryn Pągowski urodził się 27.10.1798 r. w Żegocinie (woj. kaliskie) jako najmłodszy syn, a przedostatnie z szesnaściorga dzieci Seweryna Pągowskiego i jego małżonki i Marianny z Korytowskich.

Ojciec pełnił liczne urzędy, m.in. komornika granicznego poznańskiego (1784 r.) i pisarza ziemskiego kaliskiego (1791-1793). Był również komisarzem do zbierania ofiar w 1789 r. i sędzią deputatem na Trybunał Koronny. Rodzina Pągowskich kultywowała tradycje patriotyczne, a syna nazwano na pamiątkę Naczelnika powstania 1794 r., Tadeusza Kościuszki.

DZIAŁANOŚĆ PATRIOTYCZNA I POWSTANIE LISTOPADOWE

Po ukończeniu gimnazjum Tadeusz Pągowski wyjechał na studia prawnicze do Berlina. Zetknął się tam z grupą polskich działaczy studenckich, wraz z Karolem Marcinkowskim założył konspiracyjną organizację Związek Polski „Polonia”, którym przez pewien czas kierował. Po wykryciu działalności „Polonii” przez berlińską policję Pągowski został aresztowany i skazany na kare 3 miesięcy więzienia, którą odbył w twierdzy Wisłoujście.

Po wybuchu powstania listopadowego Tadeusz Pągowski znalazł się w liczbie ok. 3 tys. ochotników z Wielkopolski, którzy pospieszyli na pomoc walczącemu Królestwu. Zaciągnął się do sformowanego w grudniu 1830 r. oddziału kawalerii, późniejszego Pułku Jazdy Ochotników Poznańskich. Walczył pod komendą gen. bryg. Antoniego Giełguda, początkowo jako prosty ułan, później awansował na porucznika. Za waleczność został odznaczony krzyżem złotym orderu wojskowego Virtuti Militari.

PĄGOWSKI – GOSZCZYŃSKI – MICKIEWICZ - WIELKIE PRZYJAŹNIE

Po upadku powstania ukrywał się w Wielkopolsce, później spędził pięć lat na emigracji. Początkowo trafił do Drezna, gdzie spotkał poetę Stefana Garczyńskiego, swego przyjaciela i towarzysza broni, ciężko chorego na gruźlicę, nad którym sprawował opiekę Adam Mickiewicz, a po jego wyjeździe z Drezna Klaudyna Potocka. Od tej pory Tadeusz Pągowski należał do ścisłego grona jej współpracowników, pełniąc funkcję pośrednika w kontaktach z emigrantami wymagającymi zasiłków pieniężnych, m.in. z rodziną Adama Mickiewicza. Z chorującym coraz ciężej Garczyńskim wyruszył do Szwajcarii, gdzie wziął udział w organizacji milicji ludowej w gminie Liestal oraz w walkach, jakie wybuchły miedzy powstańcami a wojskami związkowymi.

Na wieść o pogarszającym się stanie zdrowia Stefana Garczyńskiego, T. Pągowski sprzedał nieliczne osobiste rzeczy, m.in. zegarek i ruszył za Garczyńskim i Mickiewiczem, doganiając ich w Awinionie, gdzie pielęgnował umierającego poetę aż do chwili jego śmierci. Wówczas zaprzyjaźnił się z Adamem Mickiewiczem, który zżył się z nim i wysoko cenił sobie jego pomoc.

Na przełomie stycznia i lutego 1834 r. udział w nieudanym przedsięwzięciu wojskowym dowodzonym przez Giuseppe Mazziniego, mającym udzielić wparcia powstaniu Królowi Sardynii, jakie w tym czasie miało wybuchnąć w Genui. Pągowskiemu wraz z garstka innych niedoszłych „powstańców sabaudzkich” udało się zbiec znad sardyńskiej granicy i wrócić do Genewy.

W trzy lata po Stefanie Garczyńskim choroba przykuła do łóżka również Klaudynę Potocką. W jej ostatnich dniach T. Pągowski był wśród osób najczęściej ją odwiedzających, wówczas też ponownie spotkał Adama Mickiewicza. Spotykali się także po śmierci przyjaciółki, już w Paryżu, dokąd wyprowadził się T. Pągowski, celem ukończenia szkoły rolniczej, słynnej „L'École d'agriculture” w Grignon. Do dnia dzisiejszego zachował się dowód wzajemnej sympatii łączącej T. Pągowskiego z wieszczem Adamem – podarowane Tadeuszowi na pożegnanie przed jego powrotem do Wielkiego Księstwa Poznańskiego – paryskie wydanie „Poezji” z 1828 r. z serdeczną dedykacja poety, przekazane przez spadkobierców do zbiorów Biblioteki Narodowej. Nie dotrwał natomiast do naszych czasów pokaźny zbiór listów od Adama Mickiewicza, które Pągowski spalił na trzy lata przed własną śmiercią, dowiedziawszy się o wybuchu powstania styczniowego w 1863 r.

GOSPODARZ

Po powrocie z emigracji T. Pągowski ożenił się z Justyną Otto-Trąmpczyńską, której rodzice gospodarowali w majątku ziemskim Kurnatowice w powiecie międzychodzkim, dzierżawionym od Arsena hr. Kwileckiego z Kwilcza, z którym T. Pągowski służył razem podczas powstania listopadowego. Zatrudnił się w jego dobrach jako oficjalista, m.in. brał udział w organizacji cukrowni w Kwilczu. Wkrótce przejął po teściach dzierżawę Kurnatowic i poświęcił się pracy na roli.

Wzorem rodziców, którzy nazwali go imieniem polskiego bohatera narodowego i przywódcy walk o niepodległość, Tadeusz Pągowski wybrał dla swoich pięciorga dzieci imiona postaci zasłużonych dla polskości: współpracowników, towarzyszy broni, autorytety. Najstarszy syn Stefan otrzymał imię po poecie Stefanie Garczyńskim, młodszy Karol – po doktorze Karolu Marcinkowskim, najmłodszy, Edward, zapewne na pamiątkę Edwarda Raczyńskiego. Córki otrzymały imiona bliskich współpracownic ojca na obczyźnie, czyli Klaudynie i Paulinie Działyńskich.

W 1848 r. był członkiem powiatowego komitetu Ligi Polskiej. Zmarł 15 grudnia 1866 r., pochowany został z honorami w krypcie kościoła parafialnego w Sierakowie, gdzie zachował się jego kamienna tablica epitafijna.

Ilustracje:

Tadeusz Pągowski, portret ołówkowy nieznanego autora, 1834

Strona tytułowa I tomu „Poezji” A. Mickiewicza z dedykacją dla Tadeusza Pągowskiego, Biblioteka Narodowa, sygn. I 150482.

Tadeusz Pągowski, portret olejny nieznanego autora, ok. 1850-60. Zbiory rodzinne Pągowskich.

Bibliografia:

Paczesny, Tadeusz Pągowski z Kurnatowic (1798-1866).

Szkic do biografii, Sierakowskie Zeszyty Historyczne, nr 5, Sieraków 2010 – obszerna bibliografia i wykaz źródeł archiwalnych w artykule.

W.B. [W. Brzeska], Tadeusz Pągowski, nieznany towarzysz Adama Mickiewicza, Kurier Literacko-Naukowy, 1934, nr 37 (Dodatek do: Ilustrowanego Kuriera Codziennego, Nr 251 z 10 września 1934), s. V)